Bewoners en hovenier werken samen aan groen in de wijk

Een groene omgeving heeft veel voordelen. Het kan een positief effect hebben op de gezondheid van mensen en bijdragen aan de leefbaarheid van een wijk. Gemeentes kiezen vaak voor onderhoudsarm groen: dit is goedkoop en kost weinig tijd. Maar wat als bewoners zelf het beheer van groen doen, samen met een hovenier? Wat betekent dit voor de wijk, het groen en de leefbaarheid?

Via het project ‘De Nieuwe Hovenier’ ondersteunen hoveniers de bewoners van wijken in Venlo, Almelo, Almere en Ridderkerk bij de aanleg en het onderhoud van lokaal groen. In Venlo werken omwonenden van Het Zilvermeertje samen met sociaal hoveniersbedrijf Noord Limburg Groen (NLG) aan het vergroenen van de wijk.

NLG is een allround groenvoorzieningsbedrijf met een sterk sociaal-maatschappelijk DNA. Volgens directeur Rob Vercoulen werken ze met vakbekwame sociaal hoveniers die enerzijds gespecialiseerd zijn in het begeleiden van mensen in verschillende leer- en werktrajecten en anderzijds vakbekwaam opgeleid zijn om het werk inhoudelijk goed te coördineren en uit te voeren. “Meer dan 60% van onze werknemers heeft een afstand tot de arbeidsmarkt. Met goede begeleiding en structuur helpen we mensen vooruit. We kijken hierbij verder dan iemands beperking of persoonlijke omstandigheden.

Toen hij door de Vereniging van Hoveniers (VHG) gevraagd werd om mee te doen aan een project, waarin het draait om het creëren van betrokkenheid van bewoners bij het groen in de wijk, wist hij het meteen: dit sluit perfect aan bij de werkwijze van NLG. “Onze hoveniers zijn goed in het begeleiden en activeren van mensen en dat is precies wat er nodig is in dit project: bewoners via het groen in de wijk betrokken krijgen bij hun buurt. Daarbij staan de bewoners centraal: zij bepalen met elkaar wat ze in hun straat of wijk willen. Wij gaan vervolgens met hen in gesprek, kijken hoe we ze kunnen ondersteunen en de bewoners gaan vervolgens zelf aan de slag.”

Wildernis

Dit heeft bij het Zilvermeertje geleid tot een groep actieve bewoners die met elkaar aan de slag is gegaan. Rob: “Het was voorheen een wildernis met een visvijver, maar nu is er een mooi recreatieterrein met volkstuintjes waar mensen elkaar ontmoeten en een plek waar kleinschalige activiteiten georganiseerd worden van èn voor de bewoners: van kookworkshops en vakantieactiviteiten voor kinderen tot aan informatiebijeenkomsten voor statushouders en verlovingsfeestjes. Het is echt opgeknapt en wordt veelzijdig gebruikt door de buurt.”

Iedere 1e woensdag van de maand is er een meewerkdag. De hovenier van NLG komt dan met twee medewerkers langs en overlegt samen met de bewoners wat er moet gebeuren. De hovenier heeft een complete werkbus bij zich met de standaard tuin- en parkmachines waarmee alle voorkomende onderhoudswerkzaamheden samen met de bewoners gedaan kunnen worden. Voor projecten waarbij materiaal nodig is, zoals paal, draad, betontegels, straatzand of betonbanden, zorgt NLG voor de materialen. De bewoners gaan hier, na instructie van de hovenier, zelf mee aan de slag. “We hebben bij het Zilvermeertje een leuke ploeg mensen bij elkaar, die zien dat het werkt om samen dingen op te pakken. Onze rol als hovenier is eenvoudig: we zijn er gewoon en helpen waar het nodig is en nemen het vooral niet over.”

Laagdrempelig

Een van de drijvende krachten achter het project is wijkbewoner Jan Vos. Hij is als voorzitter van stichting Het Zilvermeertje intensief betrokken bij de ontwikkelingen op het terrein. “We voegen met elkaar steeds weer kleine stukjes toe die het gebied nog mooier maken. Naast de groentetuintjes en recreatieplek, willen we ook een klein strandje, toiletunit, picknickplek, een visvijver en een gemeenschappelijke tuin gaan realiseren. Dat doen we als bewoners zelf, samen met de hovenier. Onze eigen inzet bepaalt de voortgang van het terrein en dat gaat heel goed.”

Dat het project goed loopt, komt volgens Jan door de laagdrempeligheid en de eenvoudige uitvoering. “We zoeken in dit project echt de aansluiting bij de leefwereld van de bewoners: wat willen de mensen in de wijk zelf? En niet: wat moeten jullie als bewoners gaan doen? Het gaat hier niet om vaste regels en voorschriften, maar om met elkaar de wijk wat groener te maken. Dat zorgt ervoor dat dit project ook echt van de wijk is. Via het groen ontmoeten de verschillende culturen uit de wijk elkaar en leren ze van elkaar. Niet alleen op het gebied van groenbeheer en groente telen, maar ook van elkaars gebruiken.”

Stratenaanpak

De bewoners werken samen met de hoveniers van NLG. Zij hebben volgens Jan veel kennis van het groenbeheer. “Je staat wat betreft het groen niet alleen. Zij weten precies waar je welke struik moet neerzetten, welke planten van schaduw of juist zon houden en daar leren we van als bewoners. En de lijnen zijn kort: een telefoontje naar Rob en we kunnen meteen aan de slag.”

Deze aanpak kan ook werken in andere wijken van Venlo. Maar Jan is duidelijk: je moet het niet te groot maken. “Je kan niet in een keer een hele wijk aanpakken. Dat is te massaal en daar bereik je de mensen niet mee. Ik pleit echt voor een stratenaanpak: straat voor straat met de bewoners aan de slag met het groen, met een duidelijk aanspreekpunt in iedere straat. Dat betekent dat de gemeente ook het lef moet hebben om het aan de mensen zelf over te laten. Want pas als de bewoners echt betrokken zijn, gaat het werken.”

Onderzoek

Het project ‘De Nieuwe Hovenier’ krijgt subsidie van Topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen en een bijdrage van de Vereniging van Hoveniers en Groenvoorzieners (VHG). Wageningen University & Research begeleidt de projecten in Venlo, Almelo, Almere en Ridderkerk en kijkt of de aanpak ook in andere gemeenten inzetbaar is. De deelnemende hoveniers dragen in natura € 11.125 per jaar bij aan het project. De gemeenten en woningcorporaties financieren het werk dat in de wijk gebeurt.

Carmen Aalbers is projectleider vanuit Wageningen Research. Zij noemt het project uniek, omdat het hoveniers een centrale rol geeft in het combineren van een aantal doelen en opdrachtgevers.  “Het gaat om samenwerken met verschillende diensten van de gemeente, zoals sociale zaken en groenbeheer, om het vergroten van bewustzijn over het klimaat bij burgers. Hoe kunnen hoveniers dit soort projecten het beste aanpakken?”

Er is volgens Carmen al veel onderzoek gedaan naar bewonersinitiatieven in de groene ruimte. Die laten allemaal zien dat die groene initiatieven een bredere betekenis kunnen geven aan een plek. “Het draait hierbij om ontmoeten, het groen vormgeven naar eigen wensen, voedsel produceren, ervaringen en producten uitwisselen, andere mensen betrekken. Via lokaal groen zorg je ook voor gezonde voeding, beweging en klimaatadaptie in wijken.” Maar niet iedere bewoner is in staat om zelf bewonersinitiatieven te ontwikkelen. De gemeente kan hier volgens Carmen wel het voortouw in nemen, maar dan wordt het doorgaans toch weer het type groen dat de gemeente maakt. “Door als hovenier naast de bewoners te staan en ze – waar mogelijk – te ondersteunen, ontstaan er prachtige groene initiatieven. Dit zie je bij het Zilvermeertje, maar ook bij de andere pilots in Venlo, Almelo, Almere en Ridderkerk.”

Leermateriaal

In het project staan de communicatie, samenwerkingsovereenkomsten tussen gemeente, woningcorporatie, hovenier, bewoners en het onderscheidend vermogen van de hovenier centraal. De pilots worden gevolgd en geëvalueerd door de onderzoekers en vormen de spil in uitwisseling van kennis tussen de betrokken hoveniers, gemeenten en onderzoekers. Het project ontwikkelt op deze manier leermateriaal en e-learnings voor mbo’s, hbo’s en on-the-job trainingen. Het leermateriaal gaat in op zeven thema’s, waaronder de contracten tussen hovenier en opdrachtgever die deze nieuwe manier van werken mogelijk maken. Ook de omgang met bewoners en het scheppen van werk voor bewoners met een afstand tot de arbeidsmarkt komen aan bod.

Dit is voor de VHG, een van de partners in het project, een belangrijk doel. De brancheorganisatie voor hoveniers en groenvoorzieners wil met het project toekomstige hoveniers graag leren hoe een hovenier kan samenwerken met inwoners bij het inrichten van openbaar groen in de stad. Ook proberen ze op deze manier het vak van hovenier onder de aandacht te brengen van zowel werkzoekenden als jongeren.  Studenten van de regionale mbo’s worden ook bij de uitvoering van het project betrokken. Carmen: “Studenten kunnen de voorbeeldprojecten bezoeken en de ontwikkelde methoden ook op andere plekken toepassen om ervaring mee op te doen en feedback te geven op de werkwijze.”

Super

Het is volgens Emmie van Daelen, procesmanager sociaal-maatschappelijk Vastenavondkamp van de gemeente Venlo, super om te zien wat er bij het Zilvermeertje gebeurt. “Groen is niet een doel op zich, maar juist het middel om mensen bij elkaar te brengen. Het is een nieuwe manier van groenbeheer die zorgt voor participatie van buurtbewoners en tegelijkertijd laat zien hoe goed groen is voor je eigen omgeving. Hoe minder stenen hoe koeler de buurt zomers is en bij zware hoosbuien kan regenwater beter de grond instromen. Een groene plek is bovendien ideaal voor bijen, vlinders en vogels.”

Mensenkennis

De bewoners in het gebied Zilvermeertje zijn zelf verantwoordelijk voor het groenbeheer. In eerste instantie in samenwerking met de gemeente, maar de begeleiding is nu overgedragen aan de hovenier. ‘Het groenbeheer van de gemeente werkt traditioneel met een strakke planning, gericht op resultaat: maaien en onkruid wieden staan vast op de agenda, er is bepaald hoe hoog heggen mogen zijn en wanneer er zwerfafval opgeruimd wordt. Maar als je met bewoners werkt, vraagt dat om flexibiliteit: waar ligt de behoefte van de bewoner en hoe spring je hier slim op in? Met de komst van de hovenier bepalen de bewoners wat zij willen. Het wordt niet opgelegd door de gemeente.”

Deze aanpak vraagt volgens Emmie ook om een andere manier van werken van de hovenier. “Het gaat niet alleen om kennis van planten en onderhoud. Je moet ook met de bewoners om kunnen gaan en mensen weten te activeren. Dus naast groene vingers heb je ook een flinke dosis mensenkennis nodig.”

Betrokken

Het project ‘De nieuwe hovenier’ loopt tot medio 2022 met een mogelijkheid voor verlenging bij voldoende draagvlak van de projectpartners. Maar Emmie hoopt dat de pilot ook verder uitgerold wordt in de wijk. “Bij het Zilvermeertje loopt het heel goed. Ik verwacht dat de bewoners dit niet loslaten. De betrokkenheid en wil om bij te dragen is groot. Dat zie je bijvoorbeeld goed bij de volkstuintjes: de afspraak is dat je naast je naast het werk in de volkstuin ook minimaal twee uur per week in het gezamenlijke groen werkt. Doe je dit niet, dan gaat het tuintje naar een ander. De bewoners houden hier zelf toezicht op, de gemeente bemoeit zich er niet mee. Maar we willen het graag uitbreiden en kijken of het groen bij de flats ook door de bewoners onderhouden kan worden en willen samen met de wijkbewoners in de wijk aan de slag met het vergroenen van de voortuinen. Er is nog veel meer mogelijk.”

Projectpartners

Het project wordt uitgevoerd door Wageningen Research in samenwerking met NLG Buitenkansen (voorheen Noord Limburgs Groen), De Eijk Duurzaam Werk B.V., Eshuis hoveniers, en Binder/De Enk Groen en Golf, en de Vereniging Hoveniers en Groenvoorzieners